Là người vừa tham gia vào quá trình đào tạo và làm việc cùng các em tại doanh nghiệp của mình, tôi thấy Gen Z là một thế hệ đáng quý hơn là đáng trách. Vì trong thời đại ngày nay, chúng ta – những người trưởng thành – đang gán cho các em quá nhiều nhãn mác tiêu cực.

Sau 15 năm đi làm, vận hành doanh nghiệp riêng và gần 10 năm tham gia đào tạo các thế hệ sinh viên kế tiếp nhau, tôi có một góc nhìn tương đối khác so với những thầy cô hay chủ doanh nghiệp khác. Là người vừa tham gia vào quá trình đào tạo và làm việc cùng các em tại doanh nghiệp của mình, tôi thấy Gen Z là một thế hệ đáng quý hơn là đáng trách. Vì trong thời đại ngày nay, chúng ta – những người trưởng thành – đang gán cho các em quá nhiều nhãn mác tiêu cực.

Thế hệ Gen Z thường gắn liền với những tính từ như cái tôi quá cao, không có khả năng tập trung, thiếu gắn kết, thiếu định hướng và thiếu kiên nhẫn. Tuy nhiên, tôi nhận thấy thực sự chẳng có sự khác biệt thế hệ nào ở đây cả, đó chỉ là những tiến hoá theo quy luật của thời gian.

Theo tôi, bản chất con người không bao giờ thay đổi, chỉ có thời đại là thay đổi. Do đó, chúng ta chỉ là những sản phẩm của thời đại. Con người thì đang ở trong vòng xoáy liên tục của thế hệ trước thì tạo ra thời đại, và thời đại sau lại góp phần tạo ra thế hệ tiếp theo. Thế nên, khi khen ngợi hoặc than phiền về thế hệ tiếp theo, điều đó có gì khác với việc chúng ta đang tự khen khợi hoặc trách móc chính mình? Nếu vậy thì việc đó có ý nghĩa gì không? Nếu chỉ dừng lại ở việc quan sát và phàn nàn, thay vì đi sâu gốc rễ vấn đề, liệu có gì tốt hơn không?

Thế nên, với bài viết này, tôi muốn bắt đầu giải thích về những định kiến và tính xác thực đối với các bạn Gen Z. Bài viết này phần lớn là quan sát cá nhân của tôi, do vậy tôi rất hy vọng có thể nhận được thêm nhiều ý kiến đóng góp để nội dung được hoàn thiện hơn.

3 định kiến phổ biến về Gen Z

Bây giờ, hãy cùng bắt đầu với những định kiến mà Gen Z thường gặp phải.

#1: Gen Z là những đứa trẻ có cái tôi lớn

Tôi không phủ nhận sự thật là các bạn Gen Z ngày nay ít tuân theo mệnh lệnh và những truyền thống hơn những thế hệ trước. Điều này có phần đúng khi gán ghép các em với giả định của những cái tôi to. Tuy nhiên, tôi muốn đặt ra câu hỏi vì sao những suy nghĩ này lại hình thành trong các em?

So với thế hệ ông bà của Gen Z (tức là bố mẹ chúng ta) thì hiện nay chúng ta, những người phụ huynh hay thầy cô của Gen Z, cũng đã cởi mở hơn, có chính kiến hơn và cũng cái tôi lớn hơn so với thế hệ bố mẹ? Về khía cạnh tự nhiên, hệ quả này là tất yếu. Về khía cạnh xã hội, trong những năm gần đây, thông điệp “Hãy tin vào chính mình” ngày càng phổ biến với giới trẻ, dù chưa được truyền tải một cách đúng đắn và phù hợp. Chẳng phải chúng ta vẫn thường nói điều này với chính mình, với nhân viên và những người trẻ? Vậy thì vì sao chúng ta lại phàn nàn khi gặp phải rào cản này từ những bạn Gen Z? Chẳng phải Gen Z cũng đang “tuân theo” những chỉ dạy của thế hệ đi trước về việc xem trọng cái tôi hay sao?

Về khía cạnh kinh tế, tôi không nói khởi nghiệp là xấu, vấn đề là có nhiều bài học trong khởi nghiệp không thể áp dụng phổ quát trong kinh tế. Thế nhưng, khởi nghiệp lại được rao giảng và ca tụng khắp mọi nơi nên không tránh khỏi việc hình thành nên những nhận định sai lầm.

• “Khởi nghiệp là con đường duy nhất để thành công.”
• “Muốn giàu có thì con đường duy nhất là tự kinh doanh.”
• “Hãy tự tin đi trên con đường của mình, dù cho cả thế giới có chống lại bạn.”

Trên thực tế, tôi thấy khởi nghiệp thất bại nhiều hơn là thành công. Chỉ là theo quy luật xác suất thì sau rất nhiều thất bại cũng sẽ có vài doanh nghiệp khởi nghiệp thành công. Không hẳn bởi vì họ giỏi mà một phần là do xác suất may mắn. Việc tuyên truyền khởi nghiệp như mô hình kinh tế mới đã vô tình góp phần “thổi phồng” cái tôi của thế hệ trẻ.

Với góc nhìn này, tôi vẫn thấy các em là nạn nhân nhiều hơn là nguyên cớ.

#2: Gen Z không có mục tiêu dài hạn và thiếu khả năng tập trung

Ngày nay, với sự xuất hiện của Internet, phạm vi thông tin mà Gen Z có thể tiếp cận gần như là vô tận. Điều này dẫn đến một điều hiển nhiên là khi đứng trước một danh sách thực đơn dài với quá nhiều lựa chọn, ai cũng sẽ bối rối vì không biết nên chọn cái gì. Do hiểu được tâm lý này, các hãng nước uống như Highlands đã tạo ra một thực đơn đơn giản, nhằm giúp khách hàng dễ ra quyết định và tối ưu thời gian mua hàng.

Thế nên, khi đứng trước quá nhiều lựa chọn, việc con người khó đặt ra mục tiêu dài hạn và sự tập trung bị hạn chế là điều tất yếu.

#3: Gen Z thiếu kỹ năng xã hội và khả năng giao tiếp

Trước tiên, tôi muốn nói rằng thời gian trong một ngày của mỗi người là như nhau và được phân chia đồng đều vào các công việc thường nhật như ăn ngủ, học hành, làm việc, và đương nhiên là có cả giao tiếp. Do vậy, tôi tin rằng mỗi người đều dành ra một quãng thời gian tương đương với nhau để giao tiếp. Vậy thì tại sao chúng ta lại nghĩ là Gen Z giao tiếp kém với so với những thế hệ trước? Câu trả lời của tôi đó là do độ lệch về phương thức giao tiếp, chứ không phải khả năng giao tiếp.

Trước kia, do không có nhiều công cụ trực tuyến nên chúng ta – những thế hệ phụ mẫu và thầy cô của các em – sẽ dành nhiều thời gian để giao tiếp với nhau nhiều hơn. Do vậy, kỹ năng giao tiếp trực tiếp của thế hệ chúng ta có phần nhỉnh hơn so với Gen Z. Đổi lại, các em là người đi đầu trong việc “sáng tạo” ra những phương thức giao tiếp hiệu quả trên mạng, đồng thời biến nó thành lợi thế cạnh tranh. Theo tôi đoán, hẳn là trong chúng ta, những người thuộc Gen X và Gen Y, thỉnh thoảng cũng bối rối trước những tình huống giao tiếp trực tuyến chứ nhỉ?

Thế nên, kỹ năng giao tiếp của mỗi người là tương đồng, chỉ là phương tiện giao tiếp khác nhau. Điều đó giống như là có người thích nói hơn là viết, cũng như có những người làm thơ thì tốt hơn là văn xuôi. Hy vọng mọi người đồng ý với cách kiến giải này của tôi.

3 ưu điểm của các bạn Gen Z

Trước khi nói về thế mạnh, tôi muốn nhấn mạnh một đặc điểm về Gen Z, đó là sự phân cực mạnh mẽ. Đây cũng được coi là hệ quả tất yếu của sự phát triển đúng không? Tôi từng có cơ hội giúp đỡ những em học viên có học lực yếu. Các em ấy thường là những cá nhân dễ mất tập trung, chả mấy hứng thú với việc học và tư duy cũng không quá nhạy bén. Bên cạnh đó, tôi cũng thấy những cá nhân xuất sắc trong cùng một thế hệ. Đó là những em học viên thông minh, có khả năng tiếp thu và tổng hợp kiến thức tốt, cũng như khả năng suy luận tuyệt vời. Bên cạnh đó, các em ấy cũng là những đứa trẻ kiên định và biết mình muốn gì.

Vì thế, tôi nhận ra rằng bối cảnh kinh tế – xã hội ngày xưa còn nhiều hạn chế nên đã sản sinh ra một thế hệ tương đối đồng đều với nhau, bởi vì chúng ta không có nhiều thông tin như các bạn Gen Z. Còn bây giờ, nếu các em đã muốn an nhàn thì các em có rất nhiều thứ để tận hưởng cuộc sống. Nếu bạn nào muốn tiến đến vị thế cao hơn trong xã hội, các em có đầy đủ nguồn lực, phương tiện và tài năng để đạt được thành công vang dội hơn các thế hệ trước.

Và dưới đây là những điểm sáng của các em mà tôi tâm đắc nhất.

#1: Khả năng học hỏi nhanh

Điều này là hiển nhiên, vì với lượng thông tin khổng lồ được tiêu thụ liên tục mỗi ngày, hiếm có thứ gì quá mới lạ đến mức khiến các bạn Gen Z hiếm khi phải học lại từ đầu. Các nội dung được truyền đạt ở trường học hoặc công ty có thể các em cũng đã biết được từ kênh nào đó. Điều này có lợi cho quá trình truy vấn và đẩy nhanh tốc độ tiếp nhận thông tin.

Dẫu vậy, mặt trái của việc học hỏi nhanh và tư duy nhanh là thiếu chiều sâu. Giống như việc chạy một chiếc xe chậm rãi trên đường, ta sẽ có thời gian ngắm nhìn quang cảnh hai bên đường và nhận ra mình có thể đã bỏ lỡ nhiều thứ, từ đó học thêm được những cái mới. Để phát huy hiệu quả được thế mạnh này của Gen Z, ngoài tư duy học hỏi nhanh, chúng ta hãy hướng dẫn cho các em Gen Z kỹ năng tư duy chậm khi cần thiết.

#2: Khả năng thích ứng tốt

Điều này là hệ quả của khả năng học hỏi nhanh. Tôi nhận ra điều này khi liên tục thay đổi các yêu cầu bài tập của mình trong thời gian ngắn và dường như các em sinh viên của tôi luôn tìm ra cách để đáp ứng. Đúng là khi chúng ta có thể học hỏi nhanh, không gì là không thể.

Mặt trải của việc thích ứng quá nhanh đó là thiếu gốc rễ. Những con người thích ứng quá nhanh thì như một con tắc kè hoa liên tục chuyền cành từ cây này sang cây khác và thay đổi màu da của mình tương ứng. Đến một ngày nọ, chính chú tắc kè cũng phải dừng lại và tự hỏi đâu mới là màu da thật của mình. Gen Z khi phát triển quá nhanh và thích ứng quá nhiều, các bạn ấy dễ quên đi những giá trị truyền thống cốt lõi. Thế hệ đi trước nên nhắc nhở các em về điều này.

#3: Khả năng sáng tạo

Điểm này thì chắc là được nhắc tới nhiều nhất khi đề cập về Gen Z. Với vai trò là một người giảng dạy bộ môn sáng tạo trong môi trường học thuật, tôi đồng ý với nhận định này.

Trên thực tế, trong những năm gần đây, tôi rất bất ngờ về tính sáng tạo của các bạn sinh viên Gen Z. Điều này cũng dễ hiểu thôi, bởi vì sáng tạo là một quy trình mà nếu nắm bắt công thức ai cũng có thể sáng tạo, yếu tố quyết định nằm ở dữ liệu đầu vào. Đối với Gen Z, những người tiếp thu dữ liệu đầu vào mỗi ngày thông qua môi trường giao tiếp số, dĩ nhiên các em luôn là những chiếc bình tràn đầy sự sáng tạo. Chỉ cần giáo dục đúng cách, chúng ta sẽ khai thác được “mỏ vàng sáng tạo” này.

Tuy thế, mặt trái của tính sáng tạo là thiếu sự nhất quán. Tạo hoá cho chúng ta hai bán cầu não khác nhau để làm hai việc đối lập, đó là tư duy hợp lý và tư duy sáng tạo. Thế nhưng có rất ít cá nhân nào có thể phát triển đồng đều cả hai nhóm kỹ năng này. Bởi vì giống như việc chúng ta luôn có xu hướng thuận một tay, đó là bên trái hoặc bên phải. Thế nên, nếu muốn các bạn Gen Z phát huy hết khả năng sáng tạo của mình, hãy trang bị thêm cho các bạn ấy khả năng tư duy hợp lý, nhằm gắn kết các ý tưởng sáng tạo dường như không có mối liên quan gì đến nhau.

3 nguyên tắc cốt lõi cần thấu hiểu để làm việc với Gen Z tốt hơn

#1: Thay đổi kỳ vọng

Tôi có một niềm tin sắt đá là nếu tôi sinh ra trong thời đại của các bạn Gen Z, tôi cũng sẽ sở hữu những đặc tính như các bạn và ngược lại. Thế nên, tôi mới nói con người không thay đổi, chỉ có thời đại là thay đổi. Điều duy nhất tôi cần làm với cả hai vai trò là người thầy và người anh trong công việc, đó là đừng bám lấy quan điểm và kỳ vọng cá nhân, mà hãy để chúng được “trẻ đi” vài tuổi. Gen Z thì hãy làm điều ngược lại, hãy “già hoá” quan điểm của các bạn đi vài tuổi để hai thế hệ có thể tiến lại gần nhau hơn.

Giờ đây, tôi dần chấp nhận việc học sinh nào cũng sẽ nhìn chằm chằm vào laptop trong giờ giảng của mình. Tôi chẳng thể làm cấm các bạn làm điều đó. Hiện nay, đó là phương tiện học tập của các em. Điều duy nhất tôi có thể làm là cải thiện khả năng tương tác trong giờ giảng của mình để kéo sự chú ý của những đứa trẻ này ra khỏi màn hình laptop.

Tôi cũng không còn xem gắn bó là tiêu chí để đánh giá nhân sự trẻ. Đối với tôi bây giờ, gắn bó là hệ quả, còn thứ doanh nghiệp cần phải quản trị là khả năng phát triển bản thân. Nhân sự Gen Z ngày nay biết nhiều và có nhiều cơ hội hơn chúng ta, vậy nên những người chủ doanh nghiệp chẳng thể kỳ vọng các bạn gắn bó với “cái ao nhỏ” của mình, nếu các bạn chẳng nhìn thấy cơ hội học tập và phát triển gì thêm ở đấy. Thế nên, đừng quan tâm đến chuyện gắn bó nữa, hãy quan tâm nhiều hơn đến việc phát triển doanh nghiệp. Khi cơ hội phát triển còn, khả năng gắn bó sẽ còn.

Những người chủ doanh nghiệp chẳng thể kỳ vọng Gen Z gắn bó với “cái ao nhỏ” của mình, nếu các bạn chẳng nhìn thấy cơ hội học tập và phát triển gì thêm ở đấy.

#2: Thay đổi cấu trúc doanh nghiệp

Tôi tự nhận thức bản thân có nhiều điểm giống với các bạn Gen Y hoặc cận Gen Z nhiều hơn. Tại công ty của tôi, các bạn Gen Y hiện nay đang giúp tôi đóng vai trò là nhóm quản lý tầm trung để kết nối Gen Z vào bộ máy vận hành của doanh nghiệp. Theo tôi, cấu trúc 3 lớp sẽ phù hợp và lành mạnh hơn để những thế hệ quá xa không phải tiếp xúc làm việc với Gen Z quá nhiều, nếu họ chưa có được tư duy cởi mở và hệ tư tưởng đúng.

Ngoài ra, doanh nghiệp cũng cần xác định rõ vai trò của những vị trí công việc phù hợp. Qua rồi cái thời mọi nhân sự đều là nhân sự toàn thời gian và đều phải lên văn phòng đủ số ngày trong tuần. Mô hình doanh nghiệp mới là sự phối trộn của các loại hình nhân sự khác nhau, bao gồm toàn thời gian, bán thời gian, nhân sự theo dự án, nhân sự tự do, nhân sự thuê ngoài. Các bạn Gen Z, những bạn trẻ và yêu thích sự đa dạng, có vẻ thích hợp với những cách thức hợp tác mới mẻ sau này hơn.

Mô hình doanh nghiệp mới là sự phối trộn của các loại hình nhân sự khác nhau, bao gồm toàn thời gian, bán thời gian, nhân sự theo dự án, nhân sự tự do, nhân sự thuê ngoài.

#3: Tạo ra sân chơi

Tôi rất chú trọng vào việc hài hòa giữa sống, chơi và làm việc. Khái niệm cân bằng công việc (work-life balance) đối với tôi giờ đã là cũ rồi. Tôi nghĩ khái niệm tích hợp công việc (work-life integration) sẽ phù hợp hơn, đó là một môi trường “làm như chơi, mà chơi lại như làm”.

Bởi vì việc chơi sẽ tạo cảm hứng cho nhiều ý tưởng sáng tạo. Đều là mang vác nặng, nhưng trong phòng gym thì chúng ta gọi đó là thể thao, còn ngoài công trường thì lại là công việc. Sự khác nhau duy nhất ở đây là tâm thái của con người đối với việc đó. Khi nghĩ một việc gì đó là vui chơi, việc đó sẽ không bòn rút năng lượng của chúng ta. Còn khi chúng ta nghĩ đó là công việc thì mọi thứ bỗng trở nên rất mệt mỏi.

Khái niệm tích hợp công việc (work-life integration) sẽ phù hợp hơn với hiện tại, đó là một môi trường “làm như chơi, mà chơi lại như làm”.

Kết

Với cương vị giảng viên, tôi rất chú trọng vào việc học tập và phát triển con người. Tôi nghĩ việc này cũng là thiết yếu để có thể có được sự gắn bó lâu dài của thế hệ Gen Z. Hiển nhiên các bạn sẽ vẫn có những lựa chọn tốt hơn, nhưng trong khả năng có thể, tôi luôn muốn làm tốt nhất việc đào tạo thế hệ nắm giữ nền kinh tế tiếp theo của đất nước và tôi hi vọng nhiều doanh nghiệp cũng nghĩ như thế.

Cuối cùng, tôi tin tưởng mạnh mẽ rằng Gen Z sẽ tạo ra nhiều ảnh hưởng sâu rộng đến nhiều khía cạnh như xã hội, kinh tế, chính trị. Tuy vậy, những ảnh hưởng này là tích cực hay tiêu cực thì còn chưa rõ. Dù kết quả là như thế nào thì chúng ta – những thế hệ đi trước – cũng có nhiều phần trách nhiệm trong việc này, vì dù trực tiếp hay gián tiếp chúng ta cũng đang là trong những nhân tố góp phần định hình nên Gen Z.

Ta là ai, trong cả cõi đời này?
Trong thương đau, tìm quên nơi huyên náo
Tìm thành công, nơi dòng đời sóng bão
Quên mất rồi, tâm thức ở trong ta.

Tôi đã viết nhiều ở phần trước về những thay đổi trong góc nhìn nhân sinh quan và trải nghiệm cuộc sống của mình từ đầu năm đến giờ. Quả thực, đến tận bây giờ tôi thấy mình vẫn còn trôi bồng bềnh trong những trải nghiệm mơ hồ của tâm linh và tâm thức. Những đức tin và tôn giáo mới, tất cả đều như những suối nguồn đưa tôi về nơi của sự sống, của tình thương và tâm từ. Trên hành trình ấy thật nhiều nhân duyên với những con người tôi không sao cảm tạ hết, vì những điều họ chỉ cho tôi không phải là những kiến thức tôi đã được học ở trường. Cũng không phải những thứ tôi học từ đời, mà họ khai mở để tôi học được những thứ từ chính tâm tôi. Để rồi từ đó, tôi mở rộng ra. Nhìn mình khác đi, nhìn đời khác đi, và nhìn công việc – sự nghiệp – phụng sự với một con mắt mới.

Hẳn mọi người vẫn chưa quên ở phần trước tôi đã nói về nhận thức con người là những bản thể đơn lập, tổ chức là những bản thể đa lập, và quá trình chuyển dịch giá trị bền vững cần được kích hoạt bởi những nỗi đau sâu thẳm từ bên trong từng bản thể. Trong phần hậu truyện tiếp theo này, tôi xin được đưa ra những kiến giải cá nhân về khởi nguồn và con đường của những tư tưởng này, và như thường lệ khuyến khích mọi người luôn tiếp nhận thông tin với góc nhìn hoài nghi cho những kiến giải.

Đầu tiên, tôi tìm thấy điểm tương đồng này trong những đức tin phổ biến nhất. Ví như một số thực hành trong Thiên Chúa giáo luôn răn dạy thánh đồ từ bỏ chính mình, tiếp nhận Chúa vì Ngài là mọi sự, để ngài sống ở bề trong và làm cho mọi thứ được nên. Đạo Phật thì khuyến khích mọi người tu tập để từ bỏ cái tôi, từ bỏ bản ngã và nhập vào niết bàn để có được an vui vĩnh hằng. Sau một thời gian thực hành cầu nguyện và thiền, tôi có một niềm tin tuyệt đối vào những điều này. Vì khi con người thực sự hoà làm một với Đấng tối cao, Ngài thực là mọi sự và là sự đủ đầy dư dật.

Đạo Phật bên cạnh đó cũng có những kiến giải rất sâu sắc về 07 tầng cõi giới tồn tại cùng nhau, tách biệt nhưng không tách rời. Ở đó, mỗi cõi giới là một dạng hạt mang tính sóng có kích thước và tần số rung động khác nhau, mà chúng ta những con người bản thể sống ở tầng cõi giới thấp nhất – cõi giới vật chất – chỉ có thể cảm nhận được một cách thô thiển bằng ngũ giác quan phàm tục của mình.

Thứ hai, trong những kiến giải của ngôn ngữ tâm thức hay nội tâm thì thế giới bên ngoài chỉ là những phản chiếu – vật chất hoá – của thế giới nội tâm bên trong chúng ta. Những thay đổi hời hợt ở mặt hành động chỉ là những nỗ lực đi vòng vòng quanh cái giải pháp chứ không giải quyết vấn đề một cách triệt để. Điều đầu tiên con người cần phải làm thay đổi trạng thái rung động điện từ về năng lượng dương, với tần số rung động cao, đặt ý cho điều mình mong muốn rồi sau đó mọi sự mới được tiến hành theo cách nó vốn là.

Thứ ba, tôi tìm được mắt xích cuối cùng trong khoa học. Isaac Newton là nhà khoa học vật lý cổ điển vĩ đại và ông cũng là một người tin Chúa. Những nỗ lực của ông cho khoa học không phải để phủ nhận mà là chứng minh sự tồn tại của Đấng sáng tạo. Ông cũng là người đặt nền móng cho Thuyết Tuyệt Đối trong khoa học. Theo sau đó 400 năm, Albert Einstein, một người con Do Thái, một nhà vật lý đương đại vĩ đại nữa lại chứng minh được sự chuyển đổi giữa vật chất và năng lượng qua công thức kinh điển E=mc2. Albert Einstein đồng thời cũng là người đặt nền móng của Thuyết Tương Đối trong vật lý hiện đại.

Vì thế, ta có thể thấy ở đây những kiến giải về vũ trụ qua năng lượng, sự tồn tại của Đấng sáng tạo trong tôn giáo và khoa học rất là tương đồng. Tuyệt đối và tương đối là hai mặt của vấn đề và tôn giáo đã nói về những điều này trước khoa học cả ngàn năm.

Werner Heisenberg, cha đẻ của vật lý lượng tử, cũng có một câu nói rất nổi tiếng: “Ngụm đầu tiên của ly bia khoa học sẽ biến chúng ta thành một con người vô thần, nhưng hãy cứ uống đến hết ly đi, vì Chúa đang đợi anh ở dưới đáy cốc”.

Thứ tư, tôi tìm thấy kiến giải này trong xã hội. Phần này tôi xin nói ngắn gọn vì hẳn chúng ta đã không còn lạ gì nữa về những niềm tin đem lại kết quả diệu kỳ như Luật Hấp Dẫn (Law of Attraction) hay hiệu ứng giả dược (Placebo) trong y khoa. Mọi người có thể tìm kiếm thêm thông tin trên Google về nội dung vì chúng khá phổ biến.

Vậy thì điều tôi đang muốn chứng minh ở đây là gì? Tôi hi vọng là đọc đến đây thì bạn dù là một người vô thần hay hữu thần thì những nội dung này cũng để lại cho bạn một vài suy tư và động lực để đi tìm câu trả lời cho riêng mình. Hãy tạm giả định những điều này có phần đúng, và chúng ta hãy cùng nhau quay trở lại với vấn đề của năng lượng, của tâm thức và tính ứng dụng trong quản trị doanh nghiệp.

Vậy trong quản trị tập thể, hay nói chính xác hơn là dẫn dắt những bản thể tâm thức đa lập này, thì người doanh chủ nên bắt đầu từ đâu? Câu trả lời của tôi là hãy bắt đầu bằng việc quản trị năng lượng.

Năng lượng là cái cốt lõi và tâm thức là cái vỏ bao. Một trạng thái rung động điện từ dương và tần số rung động cao là khởi nguồn của mọi điều như ý, và những hoạt động chỉ là sản phẩm của tâm trí. Năng lượng đúng, tâm thức đúng, ý niệm đúng, hành động đúng, rồi mới dẫn tới được thay đổi hiện thực. Còn kiến giải cụ thể cho quy trình này thì tương đối dài dòng mà tôi không thể tiếp tục dẫn dắt tiếp trong nội dung một bài viết. Nếu thuận duyên, tôi xin hẹn vào một bài sau

Xin chào!

Bạn có phải là đồng nghiệp của tôi? Bạn cũng đang điều hành một công ty nhỏ trong một ngành công nghiệp luôn thay đổi?

Tôi đã tham gia làm marketing từ 7 năm trước; chủ yếu là hoạt động ở agency trong 5 năm và chưa bao giờ tôi hết ngạc nhiên với sự thay đổi nhanh chóng, đặc biệt là ở một quốc gia đang phát triển như Việt Nam. Sự thật là các cơ quan tiếp thị kỹ thuật số là nhỏ, không đề cập nhiều quá. Một agency thường có hơn 10 nhân viên sau đó lên tới hơn 100, đây là một trường hợp rất bất thường. Ví dụ, công ty Wisdom Agency của tôi có hơn 20 người với 5 phòng ban, tôi cho rằng như vậy là “ok” so với hơn 3.000 đối thủ cạnh tranh trên thị trường.

Với tôi, việc điều hành một công ty digital marketing là trải nghiệm khó khăn nhất. Có nhiều vấn đề , các vấn đề từ trên xuống là:

• Khó khăn để duy trì dòng tiền lành mạnh?
• Có được khách hàng mới với các lần pitching
• Xây dựng văn hóa lấy khách hàng làm trung tâm cho mọi nhân viên
• Phát huy sự sáng tạo trong tất cả các bộ phận
• Tuyển dụng và giữ chân nhân tài
• Quan trọng hơn, nuôi dưỡng tài năng trong tổ chức

Nếu bạn đã gặp phải vấn đề tương tự, thì bài viết này là dành cho bạn. Nếu không, tôi không muốn lãng phí thời gian của bạn!

Dễ dàng hay là khó điều khiển, đã trưởng thành hay là đang phát triển ngành công nghiệp, tôi cảm thấy may mắn khi làm việc trong lĩnh vực digital marketing trong những năm qua. Bắt đầu từ dưới lên trên, nhìn thấy từ dưới lên trên, tìm hiểu sự khác biệt của một digital agency với các loại hình kinh doanh khác và làm thế nào để điều hành nó hiệu quả. Chiến lược phát triển một digital marketing agency có thể khác nhau tùy thuộc vào quy mô và dịch vụ, nhưng tôi tin rằng nó chủ yếu dựa vào 5 “F”. Ba yếu tố đầu tiên là các yếu tố cơ bản; hai cuối cùng là những người cạnh tranh.

1. Flat – Phẳng
2. Fair – Công bằng
3. Facilitator – Người hướng dẫn
4. Flexible – Linh hoạt
5. Fast – Nhanh

Flat: cấu trúc phẳng. Yếu tố này đúng khi nhân viên của bạn không vượt quá 100 người. Là một nhà lãnh đạo, bạn biết tên đầy đủ của tất cả, tiểu sử và thông tin cá nhân của họ nhiều nhất có thể. Sau đó khuyến khích một nền văn hóa cởi mở và làm cho họ nghe. Không nên có nhiều lớp phân cấp; nếu có quá nhiều nó sẽ giết chết sự sáng tạo và khiến nhân viên sợ hãi. Một lợi thế của công ty nhỏ là cảm giác như ở nhà và do đó bạn không nên đánh mất điều đó. Trái ngược với cảm giác về nhà, các MNC – tập đoàn đa quốc gia lại hướng tới lợi ích thực tế và đề cao thương hiệu hơn vậy nên với các MNC cái cảm giác như là nhà không còn nữa.

Fair: chính sách công bằng. Các chính sách xác định rõ trách nhiệm và phần thưởng. Với công ty nhỏ, cạnh tranh là điều luôn luôn có. Nó là một con dao hai lưỡi, có thể thúc đẩy một công ty thành công hoặc hủy hoại công ty trong một thời gian ngắn. Do đó, làm thế nào để hướng dẫn cạnh tranh lành mạnh trong công ty là rất quan trọng, điều này chỉ có thể được hỗ trợ bởi các chính sách công bằng về trách nhiệm và phần thưởng. Nếu làm sai, rất có thể bạn sẽ mất nhân viên tốt nhất của mình. Tệ hơn nữa, họ thậm chí có thể làm xấu công ty sau khi họ rời đi.

Facilitator: là người hướng dẫn các ý tưởng mới và tinh thần thử và thử. Hãy nhớ rằng không có ý tưởng sai! Việc có cấu trúc phẳng và các chính sách công bằng hoàn toàn chỉ để tạo ra càng nhiều ý tưởng sáng tạo càng tốt. Phê bình ở giai đoạn này là độc hại. Tôi không bao giờ là người ủng hộ chính sách cắt giảm chi phí vì nó giải quyết các vấn đề ngắn hạn và không bao giờ nhường chỗ cho các ý tưởng giúp công ty nhảy vọt. Ví dụ: toàn bộ thế giới của chúng ta có thể tiến lên cho đến bây giờ là vì những ý tưởng phi thường của Edison, Gates, Jobs, v.v. chứ không phải những người thực hiện cắt giảm chi phí. Nếu bạn vẫn nghi ngờ ý tưởng của tôi, hãy đọc cuốn sách “Built To Last” của Jim Collins với nghiên cứu trường hợp của công ty lớn 3M, người đầu tư rất nhiều vào R&D.

Dưới đây là hai F khác bạn có thể đạt được hai điều này nếu bạn đã thực hiện đúng ba điều trên

Flexible: Tôi hy vọng bạn cũng là một fan hâm mộ của Darwin bởi vì tôi tin tưởng sâu sắc rằng không có chiến lược cơ bản nào hơn chiến lược linh hoạt – có thể thích nghi. Nó đã được chứng minh bởi một lịch sử hàng triệu năm vì vậy tôi không cần phải nói rõ ở đây. Các công ty linh hoạt chắc chắn tồn tại tốt hơn trong một ngành công nghiệp thay đổi nhanh chóng. Cấu trúc phẳng hỗ trợ tính linh hoạt. Mô tả công việc ngắn gọn, đừng dài dòng; bạn nên có những nhân viên háo hức, những người luôn sẵn sàng thử những điều mới và được luân chuyển. Từ quan điểm của tôi, bạn có thể xoay vòng thực hiện trên cơ sở nửa năm, cùng với kiểm toán cấu trúc và đánh giá hiệu suất. Theo cách đó, tôi không khuyến khích đầu tư lớn vào tài sản cố định như máy móc hoặc nền tảng cho đến khi bạn biết khá chắc chắn những gì bạn cần.

Fast: đây là cái cuối cùng – cái quan trọng nhất. Khi công ty của bạn linh hoạt, rất có thể nó sẽ nhanh, và chỉ có người nhanh nhất sẽ thắng. Trải qua vô số cuộc trò chuyện với các đồng nghiệp, tôi nhận thấy hầu hết trong số họ đã bị tra tấn bởi việc tìm kiếm một ý tưởng gì đó độc đáo cho các công ty của họ. Độc đáo là tốt! “Khi tất cả mọi người đang tìm kiếm sự độc đáo, mọi người đều độc đáo giống như mọi người khác.” Mọi người thấy trích dẫn này thế nào? Nó hành hạ tôi rất lâu rồi! Thay vào đó, tôi muốn tìm một cái gì đó mới và di chuyển đến đó nhanh nhất có thể. Trong thời đại công nghệ, thời gian là lợi thế cạnh tranh mới. Đối với tôi, nó không có gì khác ngoài nghệ thuật làm tốt hơn một chút mỗi ngày. Ngày nay, mọi người đều nói về mạng xã hội và di động, nhưng hầu như bạn không thể tìm thấy các agency có thể làm tốt nhưng tôi chắc chắn một số người trong số họ đã bận rộn làm việc khác vì họ muốn khác biệt – họ muốn trở nên khác biệt độc nhất. Câu hỏi quan trọng: tại sao phải thay đổi hướng đi nếu con tàu chưa đến vùng đất đầu tiên?

Về công ty của tôi, tôi đã rời bỏ công việc yêu thích của mình tại IDM và bắt đầu một liên doanh mới với những người bạn, mang tên là Wisdom Agency. Sứ mệnh của chúng tôi là cung cấp các chiến lược cho các doanh nghiệp cỡ trung bình, những doanh nghiệp mà thậm chí đôi khi không nhận ra họ cần phải có chiến lược. Do đó, đây không phải là một nhiệm vụ dễ dàng. Tuy nhiên, tôi tin rằng tôi được sinh ra để làm những điều đúng đắn, không phải là điều dễ dàng. Vì vậy, tôi nghĩ rằng một số con tàu sẽ thay đổi hướng đi và một số con tàu sẽ chìm trong suốt cuộc hành trình, nhưng đó không phải của tôi. Tất cả những gì chúng ta làm là di chuyển nhanh hơn một chút mỗi ngày.

Tôi chúc bạn cũng dẫn dắt tốt con tàu của bạn! Và đừng thay đổi hướng đi quá sớm…

Tháng 6/2018 là thời điểm tôi hoàn thiện bài viết đầu tiên với chủ đề “Khi cờ vua tương đồng với tiếp thị về các nguyên tắc của chiến lược” để chia sẻ những suy nghĩ và chiêm nghiệm ban đầu của bản thân về hai bộ môn có nhiều điểm tương đồng này. Xét cho cùng thì những điểm tương đồng này cũng dễ hiểu vì cờ vua cũng chỉ là một phiên bản giản lược của chiến tranh, còn tiếp thị hay quản trị chẳng phải cũng là những hình thái hiện đại của chiến tranh thôi sao.

Ba năm sau, khi những suy nghĩ và kỹ năng chơi cờ vua của tôi đã phát triển lên một trình độ mới, tôi cũng phát hiện ra những khía cạnh mới trong việc so sánh các nội dung trên, điều này đã truyền cảm hứng cho tôi viết phần tiếp theo của loạt bài này. Trong bài viết lần này, tôi có một quan điểm trừu tượng hơn để phân tích chủ đề, tuy nhiên từ đó tôi cũng hy vọng sẽ tạo ra những hiểu biết sâu sắc và có tính ứng dụng cao hơn.

Vì vậy, xin hỏi lại các bạn hai câu hỏi quen thuộc. Bạn có chơi cờ vua không? Bạn có làm việc trong lĩnh vực tiếp thị không? Đây là hai câu hỏi cơ bản mà tôi đặc biệt khuyên mọi người nên tự hỏi mình trước khi đi vào nội dung của bài viết dưới đây. Nếu bạn đã sẵn sàng, nào chúng ta cùng khám phá những điều mới mẻ mà tôi đã tìm thấy trong cờ vua nhé.

#1: Quan niệm sai lầm về chiến lược

Như tôi đã đề cập đến vấn đề này trong bài viết trước. Có một quan niệm sai lầm khá phổ biến khi nhiều người nghĩ rằng cờ vua là một bộ môn của chiến lược nhưng thực tế nó không hẳn như vậy. Điều này một phần được cổ xuý bởi hình ảnh cờ vua được sử dụng rất nhiều trong các hình ảnh truyền thông trong kinh doanh và tiếp thị, và người xem thường là nạn nhân của những ngộ nhận này.

Trong suốt lịch sử phát triển của bộ môn vua và các biến thể của bộ môn này, chiến lược luôn là một phần của trò chơi nhưng tất nhiên hoàn toàn không phải là cốt lõi, hoặc ít nhất chiến lược không phải là trọng tâm trong phiên bản cờ vua quốc tế như chúng ta vẫn biết. Cờ vua thực tế được cộng đồng các chuyên gia cờ vua nhận xét là một phiên bản nặng về tính chiến thuật (tactics) hơn là chiến lược (strategy), mặc dù để chơi cờ đạt đến trình độ xuất sắc người chơi phải nắm vững khía cạnh chiến lược của trò chơi. Một lý do có thể được đưa ra để ủng hộ quan điểm này là sự thiếu vắng của tư duy dài hạn trong trò chơi. Chúng ta có thể thấy kết quả của một trận đấu cờ vua thường được quyết định bởi tính toán ngắn hạn và độ chính xác của các bước đi. Không có nhiều yếu tố chiến lược vì thời lượng ngắn và tổng số lượng bước đi của mỗi bên chỉ có vỏn vẹn khoảng 40 nước mà thôi. Vì vậy, nếu một người thiên về chiến lược thì trò chơi cờ vây của Trung Quốc có vẻ sẽ phù hợp hơn vì thời lượng một ván kéo dài hơn nhiều, và ngay cả khi trò chơi kết thúc kết quả vẫn chưa thể định đoạt. Chỉ khi nào hai người chơi dừng hẳn thì kết quả mới được tính toán ngược lại dựa trên số ô chiếm được trên bàn cờ.

Tóm lại, có rất nhiều biến thể của các trò chơi chiến lược như cờ vua, cờ tướng Trung Quốc hay cờ vây, và mỗi biến thể của cờ vua phản chiếu nhiều khía cạnh khác nhau của quá trình tư duy. Theo tôi, cờ vua thiên về chiến thuật, cờ tướng Trung Quốc thiên về tấn công và chỉ có cờ vây là một trò chơi chiến lược thực sự rất giống với mô hình chiến tranh mà nó giả lập, nơi mà khái niệm chiến lược lần đầu tiên được khai sinh.

Tương tự, tôi nghĩ đang có rất nhiều doanh nhân mắc sai lầm trong việc áp dụng chiến lược vào tiếp thị và quản trị doanh nghiệp. Tất nhiên, tất cả những quyết định, phương cách thực thi, suy nghĩ đều đóng góp vào sự thành công của chiến lược, nhưng không phải yếu tố nào cũng có thể gọi là chiến lược. Trong hầu hết các trường hợp, doanh nghiệp nhầm lẫn giữa chiến lược và việc thực thi công việc hay mục tiêu doanh nghiệp, và sự hiểu lầm này có thể xem như một dạng của khiếm khuyết gây tổn hại cho toàn bộ tiến trình kinh doanh sau này, kết quả cuối cùng là dẫn tới phá sản doanh nghiệp. Tôi đã gặp và có dịp nói trò chuyện với nhiều cấp CEO và CMO trong các công ty có quy mô và kích cỡ khác nhau, và vài người trong số họ thực sự không có tư duy gì về chiến lược cả, điều mà tôi mong đợi là phải có từ những người đang nắm giữ vị trí cấp cao như vậy trong doanh nghiệp. Không may thay, thực tế này hoàn toàn không hiếm gặp tại Việt Nam, khi nền kinh tế của chúng ta đang phát triển rất thịnh vượng với nhiều cơ hội, điều này đã khuyến khích một thế hệ doanh nhân có nguồn lực và mạng lưới quan hệ rộng rãi sớm đạt được thành công, nhưng họ chỉ có thể suy nghĩ ngắn hạn về “những việc phải làm bây giờ” chứ không nghĩ xa được về “những việc tiếp theo quan trọng để phát triển”. Đôi khi, họ thậm chí có thể đặt để thành công của mình trên một tư duy chiến lược bài bản trong khi đó có thể chỉ là kết quả của xác suất, sự may rủi, hay cơ bản là sự giàu có và quá dư thừa về mặt nguồn lực. Giống như ngạn ngữ Anh vẫn có câu, “thuỷ triều dâng sẽ nâng tất cả các thuyền”.

Tóm lại, tôi nghĩ rằng quan niệm sai lầm về chiến lược đang rất phổ biến trong thế giới cờ vua và quản lý doanh nghiệp ngày nay. Tuy nhiên, sự hiểu biết thực sự về bản chất và định nghĩa của nó là cần thiết, và tôi tin rằng sự hiện diện của chiến lược trong bối cảnh tiếp thị và quản lý mới, đặc biệt là trong nền kinh tế đang phát triển vũ bão như Việt Nam, là yếu tố quan trọng để duy trì sự tăng trưởng lành mạnh, tính cạnh tranh của các công ty nội địa hiện nay trong tương lai khi nền kinh tế Việt Nam thực sự hội nhập với nền kinh tế thế giới.

#2: Khả năng tư duy hình tượng cũng đóng một vai trò quan trọng

Một quan niệm sai lầm khác về cờ vua cũng rất đáng chú ý đó là “chơi cờ vua là cần tư duy logic; như vậy những người có chỉ số IQ cao sẽ chiếm ưu thế trong bộ môn này”. Công bằng mà nói, khả năng tính toán logic là điều bắt buộc để giỏi cờ vua, nhưng nó không phải là duy nhất. Trong nghiên cứu gần đây, tác giả Howard Gardner đã chứng minh rằng con người có tới 9 loại trí thông minh mà tôi tin rằng không chỉ trí thông minh logic mà cả trí thông minh hình tượng cũng góp phần không nhỏ tạo nên thành công trong cờ vua và quản trị.

Để nói rõ hơn, chúng ta hãy lấy bộ môn cờ mù làm ví dụ.

Không giống như cờ vua thông thường, người chơi cờ mù không cần quân cờ hoặc bàn cờ, cả hai người chơi sẽ thi đấu trong tâm trí của họ bằng cách sử dụng một phương thức giao tiếp theo ký hiệu để theo dõi nước đi mà cả hai đã thực hiện. Trong hình trên, bàn và quân cờ chỉ dành cho người xem mà thôi. Vì lý do này, khả năng hình dung và giữ lại vị trí của các quân cờ trong tâm trí và diễn tiến các nước đi tiếp theo cho đến khi kết thúc trò chơi là điều cơ bản của cờ mù. Một người chơi chỉ có khả năng logic không thể thi đấu ở thể thức này và cũng tương tự như vậy ở thể thức cờ thông thường; bởi vì, dù có hoặc không có bàn cờ, cả cờ thường và cờ mù đều sử dụng các nguyên tắc hình dung và trí tưởng tượng giống nhau để tính toán các nước đi mà không thực sự di chuyển các quân trên bàn cờ.

Tư duy logic có thể đưa ta từ A đến B, nhưng trí tưởng tượng tạo nên những bước nhảy vọt để đạt được kết quả cuối cùng.

Tương tự, trong tiếp thị và quản lý, tôi tin rằng chỉ đơn thuần biết tư duy logic là không đủ để ứng biến với sự phức tạp của nền kinh tế ngày nay. Các nhà tiếp thị và doanh nhân cần sử dụng nhiều khả năng tư duy trừu tượng và thậm chí cả khả năng sáng tạo vào công việc kinh doanh của họ để đối phó với những thay đổi và phát triển không ngừng. Khả năng nhìn thấy trước những thay đổi của thị trường và các động thái của đối thủ cạnh tranh, hình dung chiến lược tương ứng để tận dụng các xu hướng tăng trưởng tiếp theo là tất cả các tiêu chí cho một nhà tiếp thị, nhà quản lý tài ba và nhà lãnh đạo trong tương lai. Tư duy logic có thể đưa ta từ A đến B, nhưng trí tưởng tượng tạo nên những bước nhảy vọt để đạt được kết quả cuối cùng và tôi tin rằng công thức này sẽ phổ biến hơn nhiều cho thành công trong thế kỷ 21.

#3: Trực giác đóng vai trò quan trọng như tính toán

Có một giai thoại rằng một Đại Kiện Tướng cờ vua có khả năng tính toán trước 20 nước đi, vì vậy họ nhìn thấu mọi thứ từ mở cờ cho đến cuối tàn cuộc. Bản thân tôi cũng đã từng tin vào điều hoang đường này khi lần đầu tiên tham gia cộng đồng cờ vua, nhưng bây giờ tôi biết rằng điều đó là không thể. Các Đại Kiện Tướng cũng giống như bất kỳ con người nào khác đều có giới hạn về khả năng tính toán, mà theo tôi biết nhiều nhất họ cũng chỉ tính khoảng 6 nước đi mỗi bên mà thôi, mà việc này thì bất kỳ chuyên gia cờ vua nào được đào tạo bài bản cũng có thể làm được. Tuy nhiên, khả năng khiến họ khác biệt hoàn toàn với số đông chính là trực giác của hàng chục nghìn giờ luyện tập. Sau những ván cờ đã chơi, họ tự làm quen với các thế cờ phái sinh từ những vị trí cờ tiêu chuẩn này và tính toán sàng lọc cho một vài nước đi tiếp theo mà thôi. Trong thực tế, dù là cờ nhanh hay cờ chậm, tất cả người chơi đều dựa vào trực giác để thực hiện nước đi tiếp theo, tuy vẫn có một phần chưa chắc chắn nhưng thường trực giác này vẫn dẫn họ đến với chiến thắng cuối cùng.

Trong một ví dụ khác, Magnus Carlsen đã là nhà vô địch cờ vua thế giới từ năm 2013 và anh thậm chí còn là kỳ thủ số một thế giới trước đó rất lâu nữa. Nhiều người tin rằng anh ấy sẽ là đương kim vô địch trong nhiều năm tới, nhưng thực tế là Magnus Carlsen đã phải chịu thất bại nặng nề ở thể thức Cờ vua 960 trước Wesley. Vì vậy, đây là một ví dụ rõ ràng rằng trong nhiều trường hợp, việc làm quen với các thế cờ mẫu và trực giác được rèn luyện quan trọng hơn nhiều so với tài năng và tính toán đơn thuần vì cả Magnus Carlsen và Wesley So đều là những Siêu Đại Kiện Tướng nhưng rõ ràng sở thích của họ đối với các biến thể cờ vua là khác nhau và bằng chứng là Wesley rèn luyện Chess 960 nhiều hơn Magnus. Đây cũng là lý do vì sao Wesley nắm nhiều khả năng đánh bại Magnus.

Phân tích này cũng giải thích tại sao trong tiếp thị và quản trị, kinh nghiệm và trực giác là rất quan trọng, đặc biệt là trong những tình huống cấp bách và phức tạp. Một số người có thể cho rằng việc dựa vào cảm giác để đưa ra những quyết định có tác động lớn là phi lý trí, nhưng ví dụ trong cờ vua trên đã chứng minh rằng ngay cả trong một trò chơi thuần tuý về logic như cờ vua, trực giác vẫn đóng vai trò quan trọng trong quá trình ra quyết định. Do đó, các nhà tiếp thị và quản lý không thể coi thường tầm quan trọng của kinh nghiệm và trực giác được rèn luyện đối với bất kỳ việc ra quyết định nào của doanh nghiệp, chưa kể trong thực tế một nền kinh tế phức tạp hơn nhiều so với một ván cờ. Tuy thế, sẽ không có gì tồi tệ hơn là viện dẫn lý do này để ra một quyết định dựa trên trực giác mà hoàn toàn thiếu vắng những kinh nghiệm liên quan thực tế.

#4: Sự tiến hoá của tốc độ

Trong suốt lịch sử phát triển của cờ vua, bộ môn này ngày càng rút ngắn thời gian cho mỗi một ván đấu. Trước khi có đồng hồ thi đấu, một ván cờ có thể kéo dài hàng giờ, thậm chí vài ngày. Sau đó, FIDE ra đời và việc phân chia trò chơi này thành ba dạng cơ bản là cờ tiêu chuẩn, cờ nhanh và cờ chớp đã làm cho bộ môn trở nên phù hợp hơn với tất cả mọi người, thay vì chỉ dành cho những người chơi chuyên nghiệp. Gần đây nhất, sự bùng nổ của Internet và thời gian cách ly dài ngày đã khuyến khích nhiều người chơi mới trải nghiệm bộ môn này qua hình thức trực tuyến, điều này lại cho ra đời hình thức cờ vua mới với tên gọi cờ siêu chớp, thời lượng lại được rút ngắn hơn nữa với thời gian cho một ván cơ đôi khi chỉ vỏn vẹn dưới một phút.

Suy luận của tôi về vấn đề này là không chỉ trong cờ vua mà cả trong kinh doanh ngày nay yếu tố tốc độ ngày càng được xem trọng với thời gian cũng ngàn càng được rút ngắn. Tốc độ là một dạng của lợi thế mới, mặc dù luôn có sự đánh đổi giữa tốc độ và độ chính xác. Tuy nhiên, khả năng di chuyển nhanh mà không phải hy sinh quá nhiều độ chính xác sẽ tạo ra lợi thế cho bất kỳ đối thủ nào. Trong cờ vua, cả Magnus Carlen và Ian Nepomniachtchi đều là những ví dụ điển hình về các chuyên gia cờ chớp khi cả hai đều đang đứng trong top 5 xếp hạng thế giới hiện nay. Trong kinh doanh, cuộc đua không gian hiện tại của Virgin Galactic chống lại Blue Origin cũng đã chứng minh tầm quan trọng của việc trở thành người đứng đầu hơn chỉ là người theo sau. Khi sự thay đổi của thời đại thông tin đã định hình bộ môn cờ vua và phương thức quản lý như ngày nay, tư duy tốc độ sẽ là tư duy phù hợp để cạnh tranh khi chúng ta chứng kiến ​​nhiều công ty khởi nghiệp tinh gọn được thành lập trong khi các tập đoàn lớn đang thua cuộc trong cuộc đua mới và kiệt quệ vì sức ì hệ thống.

Tư duy mà chúng ta nên cân nhắc theo đuổi hiện tại không phải là tư duy về chiều sâu mà là tư duy về tốc độ.

Theo thời gian bất kỳ sự vật sự việc nào cũng sẽ phát triển và chuyển giao sang một hình thức mới, và có vẻ như hình thái tiếp theo lúc nào cũng nhanh hơn hình thái trước. Tư duy mà chúng ta nên cân nhắc theo đuổi hiện tại không phải là tư duy về chiều sâu mà là tư duy về tốc độ. Thực tế này có thể áp dụng trong cờ vua, tiếp thị, quản trị và thậm chí rộng hơn cho cả nền kinh tế.

#5: Trò chơi của những xác xuất

Trong cờ vua, có một khái niệm được gọi là “ván cờ hoàn hảo” – tức một vấn đầu mà ở đó người chơi đạt được độ chính xác gần 100%. Mọi người chơi đều đã từng trải qua sự kiện này là chuyên nghiệp hay nghiệp dư bởi vì đôi khi người chơi nghiệp dư cũng có thể thực hiện được một ván đấu đỉnh cao trong đời, và ngược lại, một người chơi chuyên nghiệp đôi khi cũng có thể có những ván đấu rất tệ. Theo đó, luôn có xác suất một người nghiệp dư có thể đánh bại một người chuyên nghiệp, bất kể chênh lệch về trình độ, với điều kiện là họ có thể thi đấu với nhau đủ số lượng ván đấu.

Trong tiếp thị và quản lý, xác suất đóng góp đáng kể vào thành công hơn những gì chúng ta nghĩ về nó. Hầu hết mọi người thường bị ảo tưởng bởi sự thành công và sức hút của các nhân vật thành đạt và họ có xu hướng lắng nghe lời khuyên của những người thành công này cho từng công thức thành công của riêng họ. Sự thật là những người thành công này có thể cũng chả biết gì về lý do làm nên thành công của họ như cách chúng ta, những người ngoài đang nhìn nhận. Tương tự giả thuyết nêu trên từ trò chơi cờ vua, chúng ta biết rằng nếu sắp xếp 1.000 người chơi trung bình đấu với một bậc thầy cờ vua trong một cuộc đấu triển lãm đồng thời, sẽ có một số trong số 1.000 người chơi nghiệp dư đó chiến thắng đơn giản chỉ là nhờ vào quy luật xác suất nêu trên.

Liệu những người thắng đó có nghĩ họ giỏi hơn vì đã đánh bại kiện tướng? Hiển nhiên là không. Theo tính chất bắc cầu, những người thắng này cũng nghĩ họ giỏi hơn những người chơi nghiệp dư khác đã thua cuộc? Tất nhiên vẫn là không. Vì phần lớn người chơi cờ đều hiểu được quy luật xác suất của bộ môn này.

Hãy tưởng tượng sự kiện trên được áp dụng trong kinh doanh khi 1.000 doanh nhân có năng lực cùng nhau đăng ký để tham gia một thị trường và tiêu chí để thành công sẽ là đạt được một doanh thu nhất định sau một khoảng thời gian, tôi chắc chắn rằng một số doanh nhân trong số đó sẽ “đánh bại thị trường” và thành công sau thử nghiệm này. Điều này một lần nữa cần được khẳng định, đây chỉ là xác suất. Tình huống là như nhau, nhưng chỉ có câu trả lời trong tình huống này có thể sẽ khác nhau.

Chúng ta có coi những doanh nhân thành công này tốt hơn những doanh nhân thất bại không? Chắc chắn là có. Đó là lý do tại sao những người bình thường trả tiền để lắng nghe lời khuyên và bí quyết thành công của họ.

Những doanh nhân thành công này có tự cho mình là người có năng lực hơn những doanh nhân thua cuộc và những người bình thường không? Chắc chắn là có. Đó là lý do tại sao họ đến hội thảo và chia sẻ lời khuyên cũng như mẹo và thủ thuật của họ để thành công.

Trong tiếp thị và quản lý, xác suất đóng góp đáng kể vào thành công hơn những gì chúng ta nghĩ về nó.

Cuối cùng nhưng không kém phần quan trọng, chúng ta – những người bình thường bao gồm cả bạn và tôi – có nên lắng nghe họ và làm theo “thành tích đã được chứng minh” của họ không? Tôi sẽ để câu hỏi này cho độc giả xem xét theo cách nhìn nhận riêng của mỗi người.

Tóm lại, luận điểm tôi kết luận từ khía cạnh nhạy cảm này không phải là để hạ thấp năng lực của bất kỳ doanh nhân thành đạt nào, mà chỉ là đưa ra lời khuyến khích người đọc biết cách đặt vấn đề và nhìn nhận đúng hơn về năng lực để thành công và sự khác nhau của từng cá nhân và đặt ra những câu hỏi kiểm chứng kỹ lưỡng khi nhận lời khuyên từ người khác. Malcom Gladwell, tác giả cuốn sách ‘The Outliner’ và Daniel Kahnman, tác giả cuốn sách ‘Thinking Fast and Slow’, đều đưa ra nhiều bằng chứng rằng những người thành công dựa nhiều hơn vào may mắn để đạt được thành công hơn là họ nghĩ, tương đồng với luận điểm ở trên mà tôi đã trình bày.

#6: Tự động hoá là tương lai

Kể từ tháng 5/1997, trí tuệ nhân tạo đã vượt qua trí thông minh của con người trong tính toán bằng việc đánh bại nhà vô địch cờ vua thế giới Garry Kasparov bằng siêu máy tính Deep Blue của IBM. Sự kiện này đã khiến mọi người chú ý đến một thế lực siêu máy tính mới trong lĩnh vực trò chơi chiến thuật. Chín năm sau, vào tháng 3/2016, một nhà vô địch thế giới khác là Lee Sedol đã thua siêu máy tính AlphaGo trong trò chơi cờ vây, đánh dấu chấm hết cho sự thống trị của con người trong bất kỳ loại trò chơi chiến lược nào. Kể từ thời điểm đó, sức mạnh tính toán của siêu máy tính lại tiếp tục được tăng lên bội phần, không để lại bất kỳ khoảng trống cho sự cạnh tranh của con người nào trong lĩnh vực công việc này. Tuy nhiên, bằng cách tận dụng sức mạnh tính toán siêu cường này của máy móc, các thế hệ kỳ thủ cờ vua mạnh hơn đã ra đời khi vì họ đã học cách kết hợp sức mạnh tính toán của máy móc với khả năng tư duy trừu tượng và khả năng sáng tạo của loài người để tự nâng cao trình độ của mình. Máy móc – hay máy móc thông minh – xét cho cùng cũng chỉ là một dạng tạo hoá được tạo ra bởi con người, vì vậy con người chúng ta không cần phải sợ chúng, mà đúng hơn chúng ta nên học cách làm việc với chúng để cùng nhau phá vỡ những ranh giới tiếp theo của trí tuệ nhân loại.

Trong thế giới cờ vua, hiện tượng này đã chứng minh rằng con người hoàn toàn có khả năng nâng cấp về mặt trình độ bằng cách kết hợp sức mạnh của máy móc vào các khía cạnh của cuộc sống. Trong thế giới kinh doanh, tôi tin rằng nguyên tắc tương tự cũng nên được áp dụng để giải phóng nguồn nhân lực đang được sử dụng cho những công việc có tính chất lặp đi lặp lại. Những nguồn tài nguyên này có thể được sử dụng tốt hơn cho những loại công việc khác như sự sáng tạo, hoặc bất kỳ loại công việc tư duy trừu tượng nào. Thật vậy, toàn bộ ý tưởng về việc kết hợp máy móc tự động hoặc máy thông minh vào dây chuyền sản xuất của doanh nghiệp là để nâng cao năng suất và chuyển con người sang các lĩnh vực công việc khác mà chúng ta có thể làm tốt nhất. Trên thực tế, điều này giải thích tại sao trong thập kỷ tới, nhiều loại công việc sẽ biến mất và nhiều loại công việc khác sẽ được tạo ra trong đó yếu tố sáng tạo sẽ đóng vai trò trọng tâm hơn là bất kỳ loại kỹ năng nào như logic hoặc năng suất.

Tôi tin rằng xu hướng tự động hoá bằng máy móc là không điều thể tránh khỏi, và những người cố chấp không tuân thủ điều này chắc chắn sẽ bị đào thải. Giống như trong cờ vua, những người làm kinh doanh phải học cách áp dụng công nghệ vào quá trình hoạt động trong cuộc sống của họ và sẵn sàng loại bỏ các kỹ năng cũ, chọn lọc những điều phải học mới và loại bỏ những công việc thừa thải để có thể bắt kịp những lĩnh vực chuyên môn mới trong thời cuộc lao động của thế kỷ tới.

Trước khi kết thúc bài viết tôi muốn chia sẻ một niềm tin cá nhân là tôi – một nhà học thuật và chuyên gia về tiếp thị, người luôn mong muốn tìm kiếm các bản chất dài hạn trong tự nhiên, so sánh chúng, suy ngẫm về chúng và cuối cùng là áp dụng chúng một cách thành công vào công việc của mình. Nó bắt nguồn từ niềm tin mạnh mẽ của tôi rằng nếu mọi người khao khát xây dựng một doanh nghiệp thành công trường tồn, họ không nên xây dựng nó theo bất kỳ xu hướng nào mà phải dựa trên các nguyên tắc vững chãi đã được chứng minh và tồn tại lâu dài trước đó.

Đây hoàn toàn là bài viết phản ánh dựa trên hai cuốn sách mà tôi đã đọc gần đây. Cá nhân tôi có hai điều tuyệt vời cho cuộc sống; thứ nhất là về cách mọi người suy nghĩ và hành xử, thứ hai là về cách họ lên kế hoạch cho tương lai mà theo tôi chủ yếu là về chiến lược. Chiến lược theo ý kiến riêng của tôi chỉ đơn giản là nghệ thuật sắp xếp các yếu tố riêng biệt để đạt được mục tiêu. Do đó, các chiến lược bất kể hình thức của chúng để phục vụ chiến tranh, quản lý hay cuộc sống cá nhân đơn giản đều có những nguyên tắc không thể thay đổi mà tôi rút ra từ cuốn “The Art of War” (Nghệ thuật chiến tranh) – một chuyên luận 2500 năm của một tướng quân và chiến lược gia người Trung Quốc Tôn Tử và cuốn sách “Why Nations Fail” (Tại sao các Quốc gia thất bại) được viết bởi hai giáo sư Daron Acemoglu và James A. Robinson.

Trong cuốn “The Art of War”, Tôn Tử nêu 5 nguyên tắc của một cuộc chiến vĩ đại là (1) Đạo đức, (2) Bầu trời, (3) Trái đất, (4) Khái quát và (5) Luật lệ làm nền tảng cho 13 chương của quyển sách. Mặc dù được viết cách đây 2500 năm, giá trị của những nguyên tắc này vẫn còn nguyên vẹn, thậm chí còn được áp dụng rất nhiều vào quản lý kinh doanh của các công ty Nhật Bản bằng cuộc chinh phục đầu tiên của họ trên thị trường Trung Quốc sau Thế chiến II.

Nhìn từ một góc độ khác trong cuốn “Why Nations Fail”, Acemoglu và Robinson nhấn mạnh tầm quan trọng của một thể chế tốt là nhân tố chính cho sự giàu có của quốc gia. Giải thích thêm về phát hiện này bởi 600 trang của cuốn sách là làm thế nào để thực hiện một tổ chức tốt. So sánh các lý thuyết của hai quan điểm trên, tôi đề xuất những nguyên tắc cơ bản của hai nghệ thuật chiến tranh và quản trị:

1. Cấu trúc mệnh lệnh: rõ ràng và minh bạch, cấu trúc quản lý phải đơn giản và tập trung. Phân cấp và tự quản lý của mỗi đơn vị là chìa khóa của cấu trúc hiệu quả. Trong nhiều trường hợp, nên tránh quản lý phức tạp và chồng chéo. Một ví dụ kinh điển là thất bại của Hitler đối với quân Đồng minh bởi nỗi ám ảnh của Hitler về việc tập trung quyền lực của chính mình
2. Chính sách khen thưởng & trừng phạt: nên tương đương nhau về giá trị một người kiếm được cho tổ chức so với giá trị mà anh ta bỏ ra. Duy trì sự cân bằng giữa các chính sách khen thưởng và trừng phạt cũng là một nghệ thuật cân bằng giữa tài chính và lực lượng lao động. Quá nhiều sự khen thưởng thì tổ chức hết kho báu; và ngược lại, tổ chức hết người tài và rồi thua cuộc chiến.
3. Quá trình: nên nhanh, về bản chất. Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã áp dụng “cơ chế một cửa” của Tôn Tử là nhanh và linh hoạt như là cơ bản cho mọi cuộc chiến. Ví dụ: nếu một yêu cầu tương tự mất 5 ngày để được xử lý trong công ty hơn 1000 người, và việc đó cũng mất cùng thời gian trong một công ty hơn 40 người , thì công ty to lớn kia đang có một vấn đề rất lớn cần khắc phục trong quy trình.

Cuối cùng, một thứ có thể được coi là nguyên tắc chung thứ tư hoặc theo tôi là mục tiêu của tất cả các cuộc chiến tranh và quản trị là phúc lợi nhân dân, được tất cả các tác giả đồng ý. Chiến tranh không phải là về sự tàn phá mà là phương pháp cuối cùng để giải quyết những xung đột khác nhau. Quản trị về bản chất không phải là khai thác mà là tạo ra và phân phối phúc lợi công bằng giữa mọi người thuộc mọi tầng lớp.

Áp dụng vào bối cảnh kinh doanh, những câu hỏi mà tôi sẽ đặt ra là “tôi có phải là người làm việc cho công ty có tất cả ba nguyên tắc chung đó không?” Nếu không, “Tôi sẽ vui lòng ở lại để sửa chữa chúng hay chỉ đơn giản là ra đi?”. Cá nhân tôi tin rằng lựa chọn cuối cùng là nằm trong ý chí của mỗi người. Trước 30, tôi sẵn sàng ở lại và sửa chữa mọi thứ. Sau 30, tôi nghĩ có thể dễ dàng rời đi sau lần thử thứ tư. Do đó, nó hoàn toàn là vấn đề cá nhân, phải không?

Nguyễn Hải Minh – The Minimal Marketer